Hiện nay, nhiều ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam hiện nay đang có vị trí hàng đầu thế giới, các doanh nghiệp tích cực xúc tiến thị trường mới, mở rộng quan hệ giao thương. Tuy nhiên, trong quá trình đó, doanh nghiệp gặp không ít rủi ro lừa đảo, gây tổn thất nặng nề về tài chính. Hơn thế nữa, khi những rủi ro, kiện cáo xảy ra thì doanh nghiệp rất thiếu kinh nghiệm về tranh chấp thương mại quốc tế bởi đa phần doanh nghiệp có nội lực yếu, quy mô nhỏ.
Trên thực tế, không ít doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam đã phải đối diện với tình trạng bị lừa gạt, chịu thiệt hại về tài sản, hàng hóa. Tình trạng lừa đảo qua mạng không chỉ diễn ra ở khu vực Trung Đông, châu Phi mà ngày càng phổ biến và diễn ra ngay cả tại các thị trường lớn, có uy tín, mức độ rủi ro thấp như Mỹ, châu Âu...
Dẫn chứng thực tế, bà Trần Thu Quỳnh - Tham tán thương mại Thương vụ Việt Nam tại Canada cho hay, trong thời gian gần đây, số lượng các vụ lừa đảo doanh nghiệp Việt Nam có liên quan đến Canada đang gia tăng nhanh chóng. Phổ biến là hình thức, một số cá nhân tự tiếp cận hồ sơ đăng ký kinh doanh của các doanh nghiệp lớn, có uy tín cao, có danh tiếng của Canada, download đăng ký kinh doanh và dùng vỏ bọc của các doanh nghiệp; dùng tên của các chủ doanh nghiệp này để đi lừa đảo các doanh nghiệp Việt Nam. Trước đây mỗi tháng thường xảy ra khoảng 3 vụ, nay tăng lên hơn 10 vụ liên quan đến lừa đảo xác nhận những chứng chỉ không có thật với mức phí từ 1.000 USD đến 2.000 USD.
Ông Vũ Chiến Thắng - Tham tán thương mại Tây Ban Nha cũng cho hay, thời gian qua, đơn vị đã phối hợp với cơ quan chức năng trong và ngoài nước đấu tranh, xử lý 7 vụ việc liên quan đến xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam, trong đó có 5 vụ hạt điều, 1 vụ hạt tiêu, 1 vụ gang đúc. Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa vào thị trường Tây Ban Nha thì khả năng rủi ro trong thương mại quốc tế đối với doanh nghiệp là rất lớn.
Đại diện Thương vụ Việt Nam tại Hà Lan chia sẻ: Các đối tượng lừa đảo thường lập một trang web giả mạo với thông tin bịa đặt hoàn toàn hoặc lập một trang web giả danh các công ty xuất nhập khẩu hoặc công ty cung cấp dịch vụ cho thuê bồn chứa xăng dầu có thật, với đầu mối liên hệ thường là số điện thoại di động hoặc số điện thoại dùng internet.
Lợi dụng tâm lý Hà Lan là một nước phát triển, hệ thống luật pháp chặt chẽ, các công ty làm ăn đảm bảo uy tín, một số doanh nghiệp khi thấy hợp đồng có điều khoản hấp dẫn nên đã tiến hành gấp sợ mất cơ hội nên không kiểm tra kỹ thông tin về đối tác. Hơn nữa, khi doanh nghiệp có ý định xác minh tư cách pháp nhân, họ cung cấp thông tin qua sao chép dữ liệu giấy phép đăng ký kinh doanh trích xuất từ cơ quan có thẩm quyền hoặc cho phép doanh nghiệp tiến hành xác minh trực tiếp bởi bên thứ ba độc lập nhưng thực tế lại không thể xác minh vì không có thật.
Liên quan đến vấn đề này, ông Hoàng Minh Chiến, Phó cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại Bộ Công Thương cho biết, các lừa đảo và tranh chấp mà doanh nghiệp thường phải đối mặt là do không có điều kiện kiểm tra kỹ lưỡng về đối tác, lựa chọn phương thức thanh toán chưa phù hợp, có thể từ những gài cắm đầy tính toán từ đối tác trong hợp đồng mà doanh nghiệp Việt Nam vốn chưa có nhiều kinh nghiệm để có thể phát hiện ra. Bên cạnh đó, dù nhiều ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam hiện nay đứng hàng đầu thế giới nhưng đa phần các doanh nghiệp Việt Nam lại là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, rất thiếu kinh nghiệm về tranh chấp thương mại quốc tế. Hơn nữa, doanh nghiệp Việt Nam đã quá tin tưởng vào người môi giới.
Hiện nay, nhiều hợp đồng do người môi giới soạn thảo rất đơn giản, thiếu nhiều điều khoản quan trọng nhưng doanh nghiệp vẫn chấp nhận. Đáng e ngại hơn, doanh nghiệp cũng đã bỏ qua khâu kiểm tra đối tác trong khi đây là một yêu cầu bắt buộc khi giao dịch với đối tác mới. Vì thế, doanh nghiệp không nhận biết được những dấu hiệu rủi ro.
Qua những vụ việc tranh chấp thương mại với đối tác nước ngoài, ông Châu Văn Bắc, Phó Tổng thư ký Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) khuyến cáo doanh nghiệp cần xem xét kỹ với hợp đồng giá trị lớn, đối tác tìm kiếm qua mạng. Ngoài ra, trước khi ký kết hợp đồng, doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ thông tin về đối tác, liên hệ các Thương vụ Việt Nam ở nước sở tại hoặc kiêm nhiệm để được hỗ trợ thêm thông tin về đối tác. Mặt khác, doanh nghiệp nên chú ý điều khoản về chế tài trong hợp đồng ký kết, tính đến rủi ro có thể phát sinh tranh chấp trong quá trình thực hiện giao dịch.
Thanh Hằng
