Tại Việt Nam, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) đang cố gắng nắm bắt xu thế này để nâng cao khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích tiềm năng, chuyển đổi kép cũng mang đến những thách thức lớn, thậm chí đe dọa đến sự tồn tại của khối doanh nghiệp này.
Thực tế khắc nghiệt: Sản phẩm 'bẩn' vẫn là nguồn sống chính của SMA
Hiện nay, đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), các sản phẩm “bẩn” – tức là những sản phẩm không thân thiện với môi trường hoặc không đáp ứng các tiêu chuẩn xanh sạch – vẫn là nguồn mang lại lợi nhuận lớn nhất. Những sản phẩm này, nhờ vào quy trình sản xuất đơn giản, chi phí thấp, và nhu cầu thị trường cao, trở thành trụ cột tài chính giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động. Tuy nhiên, khi áp lực chuyển đổi kép (chuyển đổi số và chuyển đổi xanh) gia tăng, SME rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan: đầu tư vào đổi mới có thể làm giảm ngân sách dành cho việc phát triển các sản phẩm hiện tại, dẫn đến nguy cơ mất đi nguồn lợi nhuận chủ lực.
Việc chuyển sang sản xuất xanh sạch không chỉ đòi hỏi chi phí đầu tư lớn mà còn làm thay đổi cấu trúc vận hành doanh nghiệp. Thời gian và nguồn lực dành cho việc nghiên cứu, thử nghiệm và chuyển đổi dây chuyền sản xuất vô tình làm giảm sự chú trọng vào các sản phẩm truyền thống, khiến hiệu quả kinh doanh ngắn hạn bị suy giảm. Đối với SME, vốn luôn phải căng mình cân đối nguồn lực, điều này chẳng khác gì việc tự bóp nghẹt dòng tiền – yếu tố sống còn để họ tồn tại trên thị trường.
Chuỗi cung ứng chưa sẵn sàng - Gánh nặng chi phí đè lên doanh nghiệp
Một trong những thách thức lớn mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) phải đối mặt trong quá trình chuyển đổi xanh chính là sự thiếu đồng bộ trong chuỗi cung ứng. Mặc dù doanh nghiệp đã nỗ lực áp dụng các quy trình sản xuất thân thiện với môi trường, nhưng khi các đối tác trong chuỗi cung ứng vẫn duy trì cách thức sản xuất truyền thống hoặc chưa thực hiện thay đổi để tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững, gánh nặng chi phí tăng lên đáng kể.
Ví dụ, việc tìm kiếm nguyên liệu đáp ứng tiêu chuẩn xanh hoặc các nhà cung cấp có cam kết bền vững không chỉ khó khăn mà còn tốn kém hơn nhiều so với các nguồn cung cấp thông thường. Ngoài chi phí cao, thời gian để xác minh và lựa chọn đối tác đáng tin cậy cũng có thể kéo dài, làm ảnh hưởng đến tiến độ sản xuất và việc đáp ứng nhu cầu của thị trường. Điều này tạo ra một áp lực tài chính đáng kể đối với doanh nghiệp, đồng thời làm giảm khả năng cạnh tranh, bởi việc duy trì các sản phẩm đạt chuẩn bền vững yêu cầu chi phí cao hơn, nhưng không phải lúc nào khách hàng cũng sẵn sàng chi trả giá cao hơn cho những sản phẩm này.
Hơn nữa, sự thiếu đồng bộ trong các khâu của chuỗi cung ứng có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguyên liệu, chậm trễ trong sản xuất, và cuối cùng là giảm chất lượng sản phẩm. Những yếu tố này không chỉ làm giảm hiệu quả sản xuất mà còn có thể làm hỏng uy tín của doanh nghiệp trên thị trường. Đặc biệt với các SME, nơi mà sự linh hoạt và khả năng điều chỉnh nhanh chóng là yếu tố sống còn, việc thiếu sự phối hợp đồng bộ trong chuỗi cung ứng sẽ khiến họ càng khó khăn hơn trong việc duy trì hoạt động ổn định và phát triển bền vững.
Sự mất cân đối giữa các khâu trong chuỗi cung ứng là một vấn đề mà nhiều SME chưa thể giải quyết triệt để. Nếu không có sự hỗ trợ từ các chính sách cải cách chuỗi cung ứng hoặc các giải pháp hợp tác giữa các doanh nghiệp và nhà cung cấp, các SME sẽ tiếp tục phải đối mặt với khó khăn về chi phí và hiệu quả sản xuất trong quá trình chuyển đổi xanh.
Thị trường chưa chấp nhận giá cao - Sản phẩm xanh gặp khó khăn
Một vấn đề không kém phần nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) trong quá trình chuyển đổi xanh là thách thức trong việc thuyết phục thị trường chấp nhận các sản phẩm xanh với mức giá cao hơn. Mặc dù ngày càng có nhiều người tiêu dùng bắt đầu quan tâm và đánh giá cao yếu tố bền vững trong lựa chọn mua sắm của mình, nhưng yếu tố giá cả vẫn luôn là yếu tố quyết định, đặc biệt là trong những thời điểm kinh tế không ổn định hoặc khi người tiêu dùng phải đối mặt với nhiều lựa chọn thay thế giá rẻ.
Đối với SME, việc định giá sản phẩm xanh trở thành một bài toán cực kỳ khó khăn. Các sản phẩm thân thiện với môi trường thường yêu cầu quy trình sản xuất phức tạp hơn, nguyên liệu đắt đỏ hơn và tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng cao hơn, tất cả những yếu tố này dẫn đến chi phí sản xuất cao hơn so với các sản phẩm truyền thống. Điều này khiến giá bán sản phẩm xanh cao hơn, nhưng người tiêu dùng lại có xu hướng lựa chọn những sản phẩm có giá rẻ hơn, đặc biệt là trong bối cảnh họ không cảm nhận rõ được sự khác biệt về giá trị hay lợi ích mà sản phẩm xanh mang lại.
Nếu các SME không thể giảm chi phí sản xuất thông qua việc tối ưu hóa quy trình hoặc tìm kiếm nguyên liệu giá rẻ hơn mà vẫn đảm bảo tiêu chuẩn bền vững, họ sẽ gặp khó khăn lớn trong việc cạnh tranh với các sản phẩm truyền thống có giá thấp hơn. Điều này có thể dẫn đến một vòng luẩn quẩn, khi doanh nghiệp phải đối mặt với việc giảm lợi nhuận hoặc thậm chí không thể duy trì mức lợi nhuận đủ để duy trì hoạt động. Trong nhiều trường hợp, SME buộc phải lựa chọn giữa việc hy sinh lợi nhuận để giảm giá bán, hoặc phải từ bỏ việc phát triển các sản phẩm xanh và quay lại với các sản phẩm truyền thống, dễ dàng thu lợi nhuận nhanh chóng hơn.
Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của SME, mà còn làm giảm động lực của họ trong việc tiếp tục đầu tư vào sản phẩm bền vững. Một số doanh nghiệp có thể quyết định không tham gia vào thị trường sản phẩm xanh nữa, vì họ không thấy được sự tương xứng giữa chi phí bỏ ra và lợi ích mang lại, hoặc họ không thể duy trì được mức giá hợp lý cho người tiêu dùng mà vẫn bảo toàn được lợi nhuận.
Gánh nặng tài chính lớn
Chuyển đổi số và hướng tới phát triển bền vững là xu hướng tất yếu để doanh nghiệp duy trì tính cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, việc triển khai các công nghệ hiện đại, xây dựng cơ sở hạ tầng số, và cải tiến quy trình sản xuất bền vững đòi hỏi nguồn vốn đầu tư rất lớn. Đây là một rào cản đáng kể, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), vốn đã gặp khó khăn trong việc duy trì dòng tiền ổn định.
Nhiều SME đứng trước nguy cơ kiệt quệ tài chính khi phải cân đối giữa chi phí vận hành hàng ngày và các khoản đầu tư dài hạn cho chuyển đổi số và xanh hóa. Không chỉ vậy, cơ hội tiếp cận các nguồn vốn hỗ trợ từ ngân hàng, quỹ đầu tư, hoặc các chương trình ưu đãi của chính phủ cũng không dễ dàng. Nguyên nhân xuất phát từ các rào cản thủ tục phức tạp, quy định khắt khe, và thiếu thông tin minh bạch về các chương trình hỗ trợ.
Thực tế này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ lẻ dù nhận thức rõ lợi ích của việc đổi mới nhưng vẫn e ngại hoặc trì hoãn triển khai các dự án chuyển đổi số. Điều này không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh của họ mà còn kéo dài khoảng cách giữa doanh nghiệp nhỏ và các tập đoàn lớn đã có nguồn lực mạnh mẽ để đầu tư. Vì vậy, giải quyết bài toán tài chính và cải thiện khả năng tiếp cận vốn hỗ trợ là yếu tố then chốt để thúc đẩy sự tham gia mạnh mẽ hơn của các SME trong cuộc cách mạng số và phát triển bền vững.
Rủi ro công nghệ và bảo mật thông tin: Thách thức không thể xem nhẹ
Chuyển đổi số mang lại nhiều cơ hội để doanh nghiệp cải thiện hiệu quả hoạt động, tối ưu hóa quy trình, và mở rộng thị trường. Tuy nhiên, đi kèm với các lợi ích đó là những rủi ro lớn về công nghệ, đặc biệt liên quan đến an ninh mạng và bảo mật thông tin. Khi các doanh nghiệp ngày càng phụ thuộc vào nền tảng số, dữ liệu trở thành tài sản vô giá nhưng cũng dễ bị tấn công bởi các mối đe dọa từ hacker, phần mềm độc hại, hay lỗ hổng bảo mật chưa được phát hiện.
Đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), nguy cơ này càng trở nên nghiêm trọng bởi nguồn lực tài chính và nhân sự hạn chế không cho phép họ đầu tư vào các hệ thống bảo mật tiên tiến hoặc xây dựng đội ngũ chuyên gia công nghệ thông tin chuyên sâu. Nhiều SME sử dụng phần mềm mã nguồn mở hoặc các giải pháp công nghệ giá rẻ, dễ bị xâm nhập hoặc khai thác lỗ hổng. Điều này dẫn đến nguy cơ mất mát dữ liệu quan trọng như thông tin khách hàng, dữ liệu tài chính, hay chiến lược kinh doanh.
Hậu quả của các sự cố bảo mật không chỉ dừng lại ở việc mất dữ liệu mà còn kéo theo các gián đoạn nghiêm trọng trong hoạt động kinh doanh. Một cuộc tấn công mạng có thể làm ngừng trệ quy trình vận hành, gây thiệt hại lớn về doanh thu, đồng thời làm suy giảm lòng tin của khách hàng và đối tác. Với các doanh nghiệp nhỏ, vốn có uy tín thương hiệu và khả năng phục hồi hạn chế, những thiệt hại này có thể đẩy họ đến bờ vực phá sản.
Ngoài ra, việc tuân thủ các quy định pháp luật về bảo mật dữ liệu như GDPR (ở châu Âu) hay các yêu cầu địa phương cũng đặt ra thách thức không nhỏ. Các doanh nghiệp thiếu hiểu biết hoặc không tuân thủ đúng các tiêu chuẩn này có thể đối mặt với các án phạt nặng nề, gia tăng thêm gánh nặng tài chính và pháp lý.
Thiếu nguồn nhân lực Xanh - Số: Doanh nghiệp SME không thể chờ đợi quá lâu
Một trong những thách thức nghiêm trọng mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) phải đối mặt trong quá trình chuyển đổi kép xanh và số là thiếu hụt nguồn nhân lực có khả năng vận hành các quy trình sản xuất xanh và áp dụng công nghệ số. Để thành công trong chuyển đổi này, không chỉ cần các công nghệ hiện đại và quy trình sản xuất bền vững, mà còn đòi hỏi một đội ngũ nhân sự có kiến thức và kỹ năng chuyên sâu về cả hai lĩnh vực: bền vững và công nghệ số.
Tuy nhiên, vấn đề thiếu hụt nhân lực chuyên môn trong cả hai lĩnh vực này đang trở thành một rào cản lớn đối với nhiều SME. Trong khi các kỹ năng liên quan đến công nghệ số ngày càng trở nên quan trọng, nhu cầu về nhân lực có khả năng kết hợp giữa hiểu biết về môi trường và chuyển đổi xanh lại càng khan hiếm hơn. Điều này khiến các SME gặp khó khăn trong việc xây dựng và duy trì các chiến lược phát triển bền vững mà vẫn giữ vững hiệu quả sản xuất.
Khi không có đủ nguồn nhân lực để triển khai các sáng kiến xanh và số, SME sẽ phải đối mặt với chi phí vận hành cao hơn do việc phải thuê nhân sự ngoài ngành hoặc đào tạo lại đội ngũ hiện tại, điều này làm tăng thêm gánh nặng tài chính. Không chỉ vậy, khi thiếu chuyên môn, quy trình chuyển đổi có thể gặp phải lỗi nhiều hơn, dẫn đến sự gián đoạn trong sản xuất, tăng thời gian thực hiện và gây mất thời gian quý báu trong việc triển khai các chiến lược bền vững.
Hơn nữa, sự thiếu hụt nhân lực làm chậm quá trình chuyển đổi số và xanh, vì những dự án này yêu cầu thời gian dài để nghiên cứu, thử nghiệm và tối ưu hóa quy trình. Việc thiếu nhân lực có chuyên môn khiến SME không thể tận dụng tối đa các công nghệ mới, không kịp đáp ứng nhu cầu thị trường, và dễ gặp phải rủi ro lớn trong việc triển khai các sáng kiến chuyển đổi. Các SME có thể sẽ phải đối mặt với sự chậm trễ trong việc thực hiện chuyển đổi, không kịp bắt kịp với các đối thủ, từ đó mất đi cơ hội cạnh tranh và giảm dần khả năng phát triển lâu dài.
Do đó, SME cần phải nhanh chóng giải quyết vấn đề thiếu hụt nguồn nhân lực xanh-số, không chỉ để giảm chi phí vận hành mà còn để giảm thiểu các rủi ro và lỗi phát sinh trong quá trình chuyển đổi. Doanh nghiệp cũng cần cân nhắc việc hợp tác với các đối tác bên ngoài, tham gia các chương trình đào tạo hoặc thu hút nhân tài có chuyên môn cao để nhanh chóng hoàn thành chuyển đổi và duy trì sự cạnh tranh trên thị trường.
Chuyển Đổi Kép – “ Xanh Mặt “ và “ Số Tận” Đối Với Doanh Nghiệp SME và Chủ Doanh Nghiệp là một thực trạng nhức nhối- đau xót với kinh tế Việt Nam. Chúng ta cần nhận thức chuyển đổi kép là một trò chơi nguy hiểm và dẫn tới phá sản rất nhanh. Nó tương tự như một bệnh nhân ung thu giai đoạn cuối kiệt sức, không điều trị hóa trị v/v cứ để đó có khi con bệnh còn sống lâu hơn. Doanh nghiệp SME cứ bám trụ kinh doanh sản phẩm “ Bẩn “ chưa Xanh Sạch còn có cơ hội sống lâu hơn nếu chuyển đổi kép sai. Các rủi ro và nguy hiểm của chuyển đổi kép cần được truyền thông một cách cẩn trọng tránh cho những phá sản đáng tiếc cho SME tại Việt Nam
Ths Vũ Tuấn Anh – Dr Big
