Chứng nhân lịch sử của mảnh đất “Kẻ Chợ”
Khu phố cổ Hà Nội còn lưu giữ nhiều ngôi nhà cổ mang đặc trưng kiến trúc nhà ống, với mặt tiền hẹp nhưng sâu hun hút, bên trong có sân trời hoặc giếng trời để lấy ánh sáng. Một trong những công trình tiêu biểu còn được bảo tồn nguyên vẹn là ngôi nhà di sản 87 Mã Mây, được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX. Đây là một trong số ít những ngôi nhà cổ tại Hà Nội còn giữ được kiến trúc nguyên trạng và được công nhận là di sản văn hóa cấp Quốc gia.
Ngôi nhà từng trải qua nhiều thăng trầm lịch sử và đổi chủ qua các thời kỳ. Trước năm 1945, đây là nơi sinh sống của một gia đình thương nhân buôn thuốc bắc. Từ năm 1954 đến 1999, năm hộ gia đình đã cùng chung sống tại đây. Nhận thấy giá trị văn hóa của công trình, vào cuối năm 1998, thành phố Hà Nội đã hợp tác với chính quyền thành phố Toulouse (Pháp) để tiến hành trùng tu ngôi nhà.
Sau gần một năm phục dựng, ngày 27/10/1999, ngôi nhà được mở cửa trở lại với diện mạo gần như nguyên bản, từ kết cấu kiến trúc đến vật dụng sinh hoạt. Ngày 16/2/2004, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) chính thức công nhận công trình này là di sản cấp Quốc gia.
Ngôi nhà di sản 87 Mã Mây mang đậm dấu ấn kiến trúc nhà ống truyền thống với kết cấu vững chắc bằng gỗ lim, mái ngói âm dương, sân trời thoáng đãng và hệ thống cột kèo chạm khắc tinh xảo. Không gian bên trong được phân chia hợp lý, phản ánh nếp sống của người Hà Nội xưa.
Tầng 1 bao gồm gian chính để tiếp khách, gian trong dành cho sinh hoạt gia đình, kho chứa đồ và sân trời giúp lấy sáng và thông gió tự nhiên. Các vật dụng cổ như bàn ghế gỗ chạm trổ, hoành phi câu đối, sập gụ, tủ chè vẫn được bảo tồn, góp phần tái hiện chân thực đời sống sinh hoạt của người dân phố cổ. Những tiểu thương xưa từng sống tại đây đã sử dụng gian trước của ngôi nhà làm nơi kinh doanh, buôn bán, trong khi không gian phía sau dành cho sinh hoạt gia đình.
Gian buôn bán, tiếp khách phía ngoài
Gian tiếp khách phía trong, nằm giữa hai giếng trời
Những vật dụng sinh hoạt xưa được bảo tồn nguyên vẹn
Tầng 2 của ngôi nhà là nơi thờ cúng tổ tiên và các phòng ngủ của các thế hệ trong gia đình. Các khu vực sinh hoạt được thiết kế gần gũi, ấm cúng, với những ô cửa sổ nhỏ giúp đón gió trời, tạo sự thông thoáng. Đặc biệt, giữa các lớp nhà có sân bày chậu cảnh, mang đến một không gian xanh hài hòa, giúp cân bằng ánh sáng và tạo cảm giác gần gũi với thiên nhiên.
Ban thờ gia tiên được đặt tại gian ngoài cùng của tầng 2
Gian thờ và gian nghỉ được ngăn cách bởi khoảng giếng trời thoáng đãng, thư giãn
Không chỉ là một công trình kiến trúc cổ, ngôi nhà di sản 87 Mã Mây còn là chứng nhân lịch sử, phản ánh những biến động của Hà Nội qua nhiều giai đoạn. Từ thời kỳ hoàng kim của thương mại phố cổ, những năm tháng chiến tranh khi người dân phải sơ tán, cho đến khi được phục dựng và trở thành một điểm tham quan văn hóa quan trọng, ngôi nhà vẫn luôn giữ được hồn cốt của Hà Nội xưa.
Ngày nay, dù trở thành điểm du lịch, nơi đây không chỉ trưng bày những nét kiến trúc truyền thống mà còn tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, giúp du khách không chỉ chiêm ngưỡng mà còn có thể tương tác, trải nghiệm không gian sinh hoạt của người Hà Nội xưa. Bước qua cánh cửa gỗ cổ kính, người ta như được trở về quá khứ, nơi những gia đình thương nhân từng quây quần, nơi chứng kiến sự giao thoa của nhiều thế hệ.
Dưới lớp mái ngói âm dương, từng món đồ nội thất như bàn ghế gỗ chạm trổ, hoành phi câu đối, sập gụ, tủ chè vẫn kể lại câu chuyện về một nếp sống Hà Nội cổ kính, giản dị nhưng đầy tinh tế. Trong từng viên gạch, từng dàn cột kèo chạm khắc, dấu ấn thời gian vẫn còn hiện hữu. Mỗi góc nhỏ trong ngôi nhà như một trang sách sống, lưu giữ những ký ức về một Hà Nội đã qua nhưng chưa bao giờ mất đi trong lòng những người yêu phố cổ.
Những đổi thay của thời gian
Ngày nay, Hà Nội đang phát triển với tốc độ chóng mặt, kéo theo sự biến mất dần của nhiều ngôi nhà cổ. Tuy nhiên, bên cạnh sự mất mát, vẫn có những nỗ lực gìn giữ. Một số dự án bảo tồn nhà cổ đã được triển khai, giúp lưu giữ hồn cốt của Hà Nội xưa.
Nhìn vào những ngôi nhà, đình đền cũ giữa lòng Hà Nội, ta thấy không chỉ là kiến trúc, mà còn là những câu chuyện đời người, là những mảnh ký ức đan xen giữa quá khứ và hiện tại. Bảo tồn những công trình này không chỉ là giữ lại một phần di sản kiến trúc, mà còn là bảo vệ linh hồn của Hà Nội – một thành phố luôn vận động nhưng chưa bao giờ mất đi bản sắc.
Thanh Hằng - Hạnh Dung
