Chính quyền Hồng Kông đang tiến hành cuộc tham vấn kéo dài hai tháng nhằm thu thập ý kiến từ công chúng về cách cải thiện luật bản quyền để hỗ trợ tốt hơn cho sự phát triển của AI. Mục tiêu chính của cuộc tham vấn này là xác định những thay đổi cần thiết để bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo nội dung và đồng thời thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực AI.
Chính quyền Hồng Kông đang đẩy mạnh nỗ lực hiện đại hóa Pháp lệnh Bản quyền nhằm bắt kịp tốc độ phát triển của công nghệ AI. Mục tiêu của việc sửa đổi này là biến Hồng Kông thành trung tâm giao dịch sở hữu trí tuệ hàng đầu trong khu vực.
Theo một phát ngôn viên của Cục Phát triển Kinh tế và Thương mại, sự phát triển nhanh chóng của AI, đặc biệt là AI tạo sinh, đang mang đến những tác động to lớn và mang tính cách mạng trong nhiều lĩnh vực và ngành công nghiệp. Tuy nhiên, những tiến bộ này cũng đi kèm với một số lo ngại về bản quyền.
Theo chia sẻ của người phát ngôn, bản quyền đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống sở hữu trí tuệ. Một mặt, nó bảo vệ quyền kinh tế của người sáng tạo, cho phép họ được hưởng lợi từ những tác phẩm do chính họ tạo ra. Điều này khuyến khích sự sáng tạo và thúc đẩy phát triển văn hóa nghệ thuật.
Mặt khác, bản quyền cũng đảm bảo sự cân bằng hợp lý giữa lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu bản quyền và lợi ích công cộng. Luật bản quyền quy định các trường hợp ngoại lệ và giới hạn cho phép sử dụng tác phẩm có bản quyền mà không cần xin phép chủ sở hữu, ví dụ như cho mục đích giáo dục, nghiên cứu hoặc vì lợi ích công cộng.
Sự cân bằng này rất quan trọng để đảm bảo rằng bản quyền không chỉ bảo vệ người sáng tạo mà còn thúc đẩy sự lan tỏa kiến thức và văn hóa. Nó giúp cho công chúng có thể tiếp cận và sử dụng các tác phẩm sáng tạo một cách hợp lý, đồng thời khuyến khích sáng tạo mới dựa trên những tác phẩm đã có.
Kế hoạch quốc gia 5 năm lần thứ 14 đã xác định việc liên tục nâng cao chế độ bản quyền địa phương là một trong những chính sách quan trọng để biến Hồng Kông thành trung tâm giao dịch sở hữu trí tuệ khu vực. Đây là một bước đi chiến lược nhằm củng cố vị thế của thành phố như một trung tâm tài chính và thương mại toàn cầu, đồng thời thu hút đầu tư và thúc đẩy đổi mới trong các ngành công nghiệp sáng tạo.
Các chủ đề trong tài liệu tham vấn dài 52 trang được phát hành hôm 8/7 vừa qua bao gồm bảo vệ bản quyền đối với các tác phẩm do AI tạo ra, trách nhiệm vi phạm bản quyền đối với các tác phẩm đó và có thể đưa ra các ngoại lệ bản quyền cụ thể. Tài liệu tham vấn nhấn mạnh rằng sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI đòi hỏi phải đánh giá và điều chỉnh kịp thời luật bản quyền hiện hành. Mục tiêu là đảm bảo sự cân bằng giữa quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu bản quyền và lợi ích của người dùng trong kỷ nguyên AI.
Hồng Kông đã thực hiện những sửa đổi mới nhất đối với Pháp lệnh Bản quyền vào tháng 5/2023 (Ảnh: Elson Li)
Ngoài việc áp dụng cho “nghiên cứu và nghiên cứu phi thương mại”, chính phủ đề xuất mở rộng phạm vi áp dụng của ngoại lệ AI sang “các dự án phân tích kinh doanh, các lĩnh vực nghiên cứu và phát triển có thể được tài trợ bởi tư nhân”.
Mặc dù Pháp lệnh Bản quyền đã được sửa đổi nhiều lần trong những năm qua, đợt cập nhật gần đây nhất vào tháng 5/2023 tập trung vào việc tăng cường bảo vệ quyền tác giả trong môi trường kỹ thuật số.
Theo luật bản quyền hiện hành ở Hồng Kông, tác phẩm có bản quyền thường thuộc sở hữu của một cá nhân. Tuy nhiên, AI hoặc các công nghệ máy tính khác không được công nhận là chủ sở hữu quyền bản quyền. Đối với tác phẩm được tạo ra hoàn toàn bằng máy tính, tác giả được coi là người thực hiện các bước cần thiết để tạo ra tác phẩm. Điều này có thể bao gồm nhà phát triển phần mềm, người đã tạo ra chương trình AI hoặc người dùng đã cung cấp dữ liệu và hướng dẫn cho AI.
Luật sư Alan Chiu Chi-wai, chuyên về sở hữu trí tuệ, nhận định rằng khái niệm “tác giả” có thể được áp dụng cho AI trong một số trường hợp nhất định. Ông lấy ví dụ: “Giống như khi ai đó sử dụng phần mềm Photoshop để tạo hoặc chỉnh sửa ảnh, AI cũng có thể được coi là tác giả trong trường hợp này”.
Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng AI có khả năng tự tạo nội dung sau khi nhận được hướng dẫn, dẫn đến những phức tạp trong việc xác định tác giả. Khả năng sáng tạo độc lập này của AI đặt ra những thách thức mới cho luật bản quyền hiện hành, vốn được xây dựng dựa trên khái niệm tác giả là con người.
Luật sư Alan Chiu Chi-wai đề cao tầm quan trọng của việc xây dựng định nghĩa rõ ràng về hành vi vi phạm bản quyền và vai trò của AI trong lĩnh vực sáng tạo nội dung. Ông lo ngại rằng sự mơ hồ trong luật pháp hiện hành có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực: “Việc thiếu định hướng cụ thể có thể khiến người dùng AI vô tình vi phạm bản quyền do không xác định được ranh giới hợp lý khi sử dụng nội dung được tạo ra bởi AI. Ngoài ra, do lo ngại về vấn đề pháp lý, nhiều người có thể e dè sử dụng AI trong sáng tạo, dẫn đến cản trở sự phát triển của công nghệ này và tiềm năng kinh tế mà nó mang lại”.
Cùng chung quan điểm với luật sư Alan Chiu Chi-wai, kỹ sư CNTT kỳ cựu Joseph Leung Wai-fung cũng bày tỏ lo ngại về nguy cơ vi phạm bản quyền trong kỷ nguyên AI. Ông Leung, hiện là giảng viên tại trường giáo dục chuyên nghiệp và phát triển điều hành của Đại học Bách khoa Hồng Kông, giải thích: “Các sản phẩm do AI tạo ra có thể tiềm ẩn nguy cơ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Ví dụ, khi người sáng tạo yêu cầu AI tạo ra một tác phẩm nghệ thuật theo yêu cầu cụ thể, AI sẽ phải truy cập và xử lý thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả các thư viện trực tuyến. Trong số này, có thể chứa các tài liệu được bảo vệ bản quyền, dẫn đến vi phạm nếu AI sử dụng chúng mà không được phép”.
Ông Leung nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng khuôn khổ pháp lý rõ ràng để giải quyết vấn đề này, đảm bảo sự phát triển có trách nhiệm của AI và bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo nội dung.
Nick Chan, thành viên ủy ban innotech của Hiệp hội Luật sư, đã đưa ra đề xuất táo bạo nhằm tự động hóa việc cấp phép miễn trừ bản quyền cho dữ liệu được AI phân tích và xử lý khi tạo ra nội dung.
Theo đề xuất này, hệ thống AI sẽ tự động xác định và xin phép sử dụng nội dung có bản quyền từ nhiều chủ sở hữu khác nhau, thay vì yêu cầu người dùng thực hiện thủ công quy trình này. Chan giải thích: “Về cơ bản, nó giống như việc tự động nhận được giấy phép sử dụng nội dung từ nhiều chủ sở hữu bản quyền khác nhau”.
Ông Chan tin tưởng rằng giải pháp này sẽ mang lại nhiều lợi ích, có thể kể đến như thúc đẩy sự phát triển AI. Bằng việc loại bỏ rào cản pháp lý liên quan đến bản quyền sẽ giúp các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp AI dễ dàng tiếp cận và sử dụng dữ liệu, từ đó thúc đẩy đổi mới và phát triển trong lĩnh vực này. Giải pháp cũng khuyến khích sáng tạo với việc cho phép AI tự do xử lý dữ liệu, chúng ta có thể mở ra những khả năng sáng tạo mới và chưa từng có trong lĩnh vực nghệ thuật, âm nhạc, văn học và nhiều lĩnh vực khác. Không chỉ có vậy, đề xuất này cũng bao gồm cơ chế cho phép cá nhân và tổ chức từ chối cho phép AI sử dụng dữ liệu của họ, đảm bảo quyền kiểm soát và bảo vệ quyền riêng tư của họ.
Để trao đổi cởi mở về những thay đổi trong luật sở hữu trí tuệ liên quan đến AI, Cục Sở hữu trí tuệ Hồng Kông tổ chức diễn đàn công khai miễn phí vào ngày 2 tháng 8 tại Bảo tàng Khoa học (Ảnh: May Tse)
Để thu thập ý kiến đóng góp từ cộng đồng, Cục Sở hữu trí tuệ đã mở cuộc tham vấn kéo dài đến ngày 8/9. Ngoài ra, một diễn đàn công khai sẽ được tổ chức vào ngày 2/8 tại Bảo tàng Khoa học để người dân có thể bày tỏ quan điểm về đề xuất này với các quan chức.
Hoàng Kim
