Bùng nổ sách điện tử và “bóng ma” vi phạm bản quyền
Trong kỷ nguyên số, sách điện tử (e-book) đã trở thành một phần không thể thiếu của ngành xuất bản toàn cầu. Tại Việt Nam, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và nhịp sống hiện đại, nhu cầu đọc sách trực tuyến cũng gia tăng nhanh chóng. Tuy nhiên, đi kèm với đó là vấn đề vi phạm bản quyền ngày càng nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến sự phát triển bền vững của ngành xuất bản.
Theo khảo sát của Liên minh Chống vi phạm bản quyền (CAP) châu Á, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ vi phạm bản quyền cao, đặc biệt qua các hình thức như streaming, mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin trực tuyến.
Việc vi phạm bản quyền sách điện tử diễn ra dưới nhiều hình thức, từ scan sách giấy để chia sẻ trên các diễn đàn, mạng xã hội đến việc bẻ khóa (crack) các file e-book có bản quyền để phát tán miễn phí. Không ít trang web, nhóm mạng xã hội ngang nhiên đăng tải hàng nghìn đầu sách mà không có sự cho phép của tác giả và nhà xuất bản. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho các đơn vị phát hành mà còn tạo ra một môi trường thiếu công bằng trong ngành công nghiệp sách.
Nguyên nhân từ đâu?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Trước hết, tâm lý “sách là tri thức chung của nhân loại” khiến nhiều người cho rằng việc chia sẻ miễn phí không phải là hành vi sai trái. Bên cạnh đó, giá sách điện tử vẫn còn khá cao so với thu nhập trung bình của nhiều người đọc Việt Nam, khiến họ tìm đến các nguồn miễn phí. Một nguyên nhân quan trọng khác là chế tài xử lý vi phạm bản quyền còn yếu, chưa đủ sức răn đe, dẫn đến tình trạng vi phạm kéo dài.
Một số nhà xuất bản nhận định rằng, xét về mặt pháp lý, các trang web phát hành ebook lậu không chỉ đơn thuần vi phạm quyền phân phối mà thực chất đang vận hành một hệ thống xuất bản điện tử trái phép. Bởi trong khi các đơn vị xuất bản hợp pháp, bao gồm cả sách in và sách điện tử, phải tuân thủ chặt chẽ các quy định trong Luật Xuất bản, bản quyền và thương mại điện tử, thì các nền tảng xuất bản trái phép gần như hoạt động mà không chịu bất kỳ sự kiểm soát nào.
Các trang web sách điện tử lậu “nhan nhản” trên mạng
Tác động tiêu cực của việc vi phạm bản quyền sách điện tử là không thể phủ nhận. Doanh thu của các nhà xuất bản và tác giả bị ảnh hưởng nghiêm trọng, từ đó làm giảm động lực sáng tạo. Nhiều tác giả, đặc biệt là các cây bút trẻ, gặp khó khăn trong việc duy trì sự nghiệp vì tác phẩm của họ bị sao chép và phân phối miễn phí. Ngoài ra, người đọc cũng có nguy cơ tiếp cận phải các phiên bản sách bị chỉnh sửa sai lệch, ảnh hưởng đến chất lượng tri thức tiếp nhận.
Tình trạng vi phạm bản quyền tràn lan tại Việt Nam không chỉ ảnh hưởng đến ngành xuất bản mà còn làm suy giảm uy tín của toàn bộ các lĩnh vực sáng tạo và sở hữu trí tuệ, từ âm nhạc, phim ảnh đến phần mềm, thiết kế. Khi môi trường bảo vệ quyền tác giả lỏng lẻo, nước ta cũng mất dần cơ hội thu hút đầu tư và hội nhập sâu vào nền kinh tế sáng tạo toàn cầu.
Giải pháp nào cho bài toán vi phạm bản quyền?
Trước thực trạng này, ngành xuất bản cần có những giải pháp mạnh mẽ hơn để bảo vệ quyền lợi của mình. Một trong những hướng đi quan trọng là ứng dụng công nghệ bảo vệ bản quyền số (DRM) nhằm ngăn chặn việc sao chép và chia sẻ trái phép. Tuy nhiên, công nghệ này cũng gây ra tranh cãi vì có thể làm giảm trải nghiệm người dùng hợp pháp.
Bên cạnh đó, việc phổ biến các nền tảng đọc sách điện tử có giá thành hợp lý, cung cấp những gói thuê bao linh hoạt có thể giúp người đọc tiếp cận tri thức một cách hợp pháp mà không tốn quá nhiều chi phí. Các nền tảng như Waka, Vinabook Reader hay những gói thuê bao từ các nhà xuất bản quốc tế như Kindle Unlimited, Scribd có thể là những mô hình tham khảo phù hợp.
Cửa hàng sách trực tuyến Kindle
Ngoài ra, chính sách pháp luật của nước ta cũng cần được siết chặt hơn. Các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, xử phạt nghiêm khắc các trang web vi phạm bản quyền, đồng thời tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của công chúng về vấn đề này.
Vi phạm bản quyền trong sách điện tử không chỉ là câu chuyện riêng của ngành xuất bản mà còn là một vấn đề văn hóa, phản ánh ý thức tôn trọng sở hữu trí tuệ của xã hội. Nếu không có những biện pháp quyết liệt hơn, ngành xuất bản sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển bền vững. Người đọc, nhà xuất bản và các cơ quan chức năng cần chung tay xây dựng một môi trường đọc sách văn minh, nơi tri thức được trân trọng và bảo vệ đúng nghĩa.
Hạnh Dung
